Það þarf að leiðrétta menntastefnuna

Sem betur fer er umræða um skólamál stöðug og þar er stundum tekist á. Það er deilt um menntastefnu almennt en einnig um starfið í skólunum. Íslenskir kennarar fá reglulega á snúðinn og flestir vita betur en þeir hvernig á að kenna. Þetta er reyndar alþekkt syndróm og fleiri starfsstéttir en kennarar kannast eflaust við þetta.

Ég held að það geti aldrei orðið lognmolla í kringum skólana. Þeir eru sífellt að sækja fram, efla sig og bæta. Þróunar- og nýbreytnistarf skóla kallar á viðbrögð. Allir hafa verið í skóla og vilja helst að hann sé eins og hann var, án þess að menn geti endilega skilgreint það eitthvað frekar. 

En breytingar í skólamálum eru ekki bara vegna þróunar- og nýbreytnistarfs skólanna sjálfra. Yfirvöld, stjórnmálamenn vinna einnig að breytingum. Stundum eru þær óverulegar og hafa í sjálfu sér lítil áhrif en stundum stórar og afdrifaríkar. Á þessu plani eru ákvarðanir teknar sem skipta allt þjóðfélagið máli. Þær eru menntastefnan sem rekin er í landinu.

Í dag eru bullandi átök um menntastefnuna á Íslandi. Það er ekki auðvelt að átta sig á hvar átakapunkturinn liggur.  En nokkuð ljóst er að sjónarmið eru ólík. Á undanförnum árum og áratugum hefur drifkraftur endurbóta á menntakerfum verið af þrennum toga.

• peningamiðaðar endurbætur leggja áherslu á peningamálin, ekki námskrá. Dæmi um þetta er þegar peningur fylgir hverju barni og foreldrar velja skóla fyrir barn sitt og þangað fer peningurinn. Stundum líka talað um ávísanakerfi.
• samkeppnismiðaðar endurbætur leggja áherslu á að skólastarfið sé keppni. Keppni milli nemenda, keppni milli skóla. Kannast menn ekki við þetta?
• jafnréttismiðaðar endurbætur leggja áherslu á að skólinn sé jöfnunartæki og þar eigi allir jafna möguleika.  Jafnrétti allra hópa og áhersla á meira jafnrétti innan samfélagsins.
  

Í mínum huga er það nokkuð ljóst að íslensk menntastefna hefur á síðustu árum, áratugum jafnvel, færst æ meir að fyrri tveimur þáttunum. Hugmyndir um jafnréttismiðað skólakerfi eiga erfiðara uppdráttar. Rétt er þó að geta þess að hugmyndafræði einstaklingsmiðaðs náms í anda jafnréttis. Líklegt er að menn reki sig á marga veggi þegar þeir gera tilraunir til að taka upp jafnréttismiðaðar starfsaðferðir í anda einstaklingsmiðaðs náms í menntakerfi sem byggir á samkeppni og peningahugsun. Sú hefur einnig orðið raunin, á því leikur engin vafi.

Skólinn á að vera fyrir alla. Þar eiga allir að finna sína fjöl og fá að njóta sín á sínum styrkleikum. Í lögum og reglugerðum um grunnskólann er víða að finna jafnréttissinnaðar áherslur.  Markmiðsgrein grunnskólalaganna, hryggjarstykkið í þeim, tekur t.d. af öll tvímæli þar um. Ég hygg að þurfi að skerpa þessar áherslur, ekki síst núna þegar samfélag okkur verður æ fjölbreyttara að menningu og mannskap.

Af hverju bera Finnar mikla virðingu fyrir kennarastarfinu?

Enn einu sinni lenda íslenskir kennarar í þrætum við samfélagið um starf sitt. Enn einu sinni koma fram ásakanir á hendur þeim um að þeir sinni ekki starfinu sínu. Enn einu sinni hljómar söngurinn um hið langa sumarfrí og fjölda frídaga um veturinn. Og enn einu sinni fullyrða menn að kennarar séu búnir í vinnunni upp úr hádegi.
Ekki veit ég frekar en nokkur annar hversu stór sá hópur er sem vegur að kennurum með þessum hætti. En hann er hávær og hefur mikil áhrif. Málflutningur hans sem er byggður á þekkingarleysi, fordómum og þeirri tilhneigingu að vita betur en aðrir (besserwisserar), jafnvel betur en kennarar um kennarastarfið. Málflutningur þessi skaðar ímynd kennarastarfsins og dregur úr þeirri virðingu sem það nýtur í samfélaginu.

Forystumenn kennara telja sig ævinlega knúna til að réttlæta vinnutíma sinn fyrir almenningi þegar þeir eiga í kjaraviðræðum eða kjaradeilum. Með þeim hætti er fókusnum snúið frá því sem máli skiptir, laununum, og yfir á vinnutímann. Þá koma ofnagreindir besserwisserar upp úr skotgröfunum og láta skotin dynja og kennarar fara í vörn. Aðalatriði verða aukaatriði og aukaatriði aðalatriði. Fólk skilur ekki almennilega þessa vinnutímaskilgreiningu og hendir jafnvel gaman að henni. Allt þetta hefur neikvæð áhrif á virðingu kennarastarfsins.

Finnar telja þá virðingu sem þeir bera fyrir kennarastarfinu eina aðalástæðuna fyrir velgengni finnskra skóla í alþjóðlegum könnunum. Þó eru finnskir kennarar á engan hátt frábrugðnir þeim íslensku og vinnutímaskilgreining þeirra er jafnvel enn skrýtnari. Þeir hafa sömu kennsluskyldu og íslenskir kennarar, sama tíma til undirbúnings, kenna sama dagafjölda á ári en geta gengið út úr skólunum um leið og þeir ljúka kennslu á daginn eða þegar skóla hefur verið slitið á sumrin. Þeir þurfa ekki frekar en þeir vilja að mæta fyrir skólasetningu í ágúst.

Af hverju njóta þeir þá meiri virðingar? E.t.v. vegna þess að litið er á menntun sem auðlind sem samfélagið byggir á. Hún sé nauðsynleg til þess að tryggja lífsgæði. Hátækni og nýsköpun er á háum stalli hér í daglegu tali. Virðingin er líka inngróin í menninguna. Finnar þurftu að berjast fyrir sjálfstæði sínu og þar skipti menntunin miklu máli. Góð finnsk menntun býr til sterka finnska þjóð. Þeir t.d. eru í forystu í heiminum hvað kennaramenntun varðar og ekki er þverfótað hér fyrir útlendingum (eins og mér) sem eru að kynna sér finnskt skólastarf.

Í sjálfu sér ætti þetta að vera svipað hjá okkur á Íslandi. Við háðum sjálfstæðisbaráttu á sama tíma og þeir. Virðing fyrir skólastarfi á að vera inngróin í menninguna. Ég veit ekki hvað veldur því að svo er ekki. Kannski þessi það reddast - hugsunarháttur. Álver í dag og möndl með peninga út um allar jarðir er málið. Nóg að hafa einhverja sem kunna sæmilega skil á debit og kredit.

Skólarnir á Íslandi eru með þeim bestu í heimi. Við eigum alla möguleika á að vera í fararbroddi í skólamálum og vera öðrum þjóðum fyrirmynd. Við eigum að leggja kapp okkar á að byggja upp skóla þar sem hvert einasta barn fær að njóta styrkleika sinna og útskrifast með sterka sjálfsmynd.